Blog

Onderhandelen over arbeidsvoorwaarden heeft meerdere dimensies. De inhoudelijke dimensie gaat over de prijscompensatie, gebruik van de WKR, de reiskosten of pensioenen. Een belangrijke voorwaarde om te kunnen onderhandelen is dat je een machtspositie opbouwt. Dit maakt onderdeel uit van de procesdimensie van het onderhandelingsspel. Macht heeft een beetje een vieze smaak, omdat macht vaak samengaat met machtsmisbruik. Zeker nu Poetin laat zien hoe je macht kunt gebruiken op een destructieve manier, heeft macht een scherpe negatieve klank. Maar het maakt je ook bewust dat er altijd sprake is van macht, machtsverhoudingen en machtsgebruik. Misschien dat wij dit allemaal een beetje vergeten zijn.

Macht heb je nodig om te kunnen onderhandelen, om invloed uit te oefenen en resultaat te behalen. Onderhandelen gaat over geven en nemen. Onderhandelen begint met het bepalen van wat je wilt bereiken en hoe je de invloed die je hebt gaat aanwenden om tot een goed akkoord te komen. Zonder macht bereik je niets. Het is daarom goed om op een rij te zetten welke machtsbronnen er zijn, welke middelen je kunt inzetten en welke middelen de OR echt durft in te zetten. Vanuit dit bewustzijn maak je als OR keuzes of je de machtsmiddelen inzet en hoe je dat doet zonder permanente schade te veroorzaken.

Formele macht

De eerste machtsbron is de meest voor de hand liggende; het instemmingsrecht van de OR ofwel de formele machtsbron. De OR heeft op basis van artikel 27, lid 1 instemmingsrecht over een aantal onderwerpen die ook als arbeidsvoorwaarde zijn aan te duiden. Dit instemmingsrecht is wel beperkt. De hoogte van de lonen, het aantal vakantiedagen, de vergoedingen, etc. zijn allemaal niet instemmingsplichtig. De OR kan proberen voor de onderhandelingen een ondernemingsovereenkomst met de bestuurder af te sluiten waarin hij regelt dat de volledige arbeidsvoorwaarden onder het instemmingsrecht vallen. Of sterker nog, dat de OR overeenstemmingsrecht heeft. Mijn ervaring is dat het meestal lastig is om dit vooraf af te spreken. De jurist van de werkgever zal de bestuurder adviseren de OR niet te veel rechten te geven.

Iedere medewerker heeft met de werkgever een contract afgesloten, dat niet zomaar eenzijdig gewijzigd kan worden. De werkgever kan de OR gebruiken om sterker te staan in het afdwingen van gewijzigde arbeidsvoorwaarden. Een instemming van de OR bij een wijziging in arbeidsvoorwaarden wordt steeds vaker door rechters gezien als voldoende duiding dat er sprake is van zwaarwegende bedrijfsbelangen. Als je als OR je daarvoor wilt laten gebruiken, dan moet daar natuurlijk wel iets tegen over staan.

Publiciteit

Een niet te onderschatten machtsbron en misschien wel de sterkste, is de steun van de achterban, van je collega’s. Die kun je op verschillende manieren en op verschillende momenten organiseren. In het begin van het traject kan het zinvol zijn je collega’s te bevragen op welke onderwerpen zij belangrijk vinden. Tijdens het proces hou je ze op de hoogte en zo nodig organiseer je bijvoorbeeld een klankbordgroep om te checken in hoeverre er draagvlak is voor de voorstellen van de OR en van de bestuurder. En aan het einde van het traject kun je ervoor kiezen het resultaat voor te leggen, al dan niet ter stemming. Wees je bewust dat je het resultaat moet uit kunnen leggen aan je collega’s. Als je dat niet kunt, dan kun je beter door onderhandelen.

Een andere vorm van publiciteit is de publiciteit naar buiten. Dat hoef je soms niet eens zelf in gang te zetten. Zeker als er sprake is van onrust en onvrede, dan gebeurt dat soms vanzelf.

Macht van het getal

Een OR kan ook acties organiseren. Dit ligt wel anders dan bij vakbonden; deze hebben het stakingsrecht en beschikken over de middelen om acties te organiseren. Maar er zijn meer actievormen dan stakingsacties. Wees creatief en bedenk met welke legitieme acties de bestuurder onder druk gezet kan worden. Een gezond bedrijf heeft gemotiveerde en betrokken medewerkers. Breed gesteunde acties kunnen een duidelijk beeld geven aan de bestuurder wat de impact van zijn opstelling heeft op de motivatie en betrokkenheid van het personeel. En acties kunnen ook leiden tot productieverlies, imagoschade naar de aandeelhouders, RVC en extern.

Weten waar je over praat

De derde bron betreft de deskundigheidsmacht van de OR. Een goede voorbereiding betreft een verdieping in de onderwerpen die je wilt uit onderhandelen. Kom met goede ideeën, die inspelen op de actualiteit en op de mogelijkheden binnen jullie bedrijf. Vaak blijkt de bestuurder ook niet helemaal of helemaal niet op de hoogte van nieuwe mogelijkheden. Hier hoort ook bij dat je een eigen visie ontwikkelt, weet wat de uitdagingen van het bedrijf zijn, weet wat er leeft onder de collega’s. Het koppelen van voorstellen van arbeidsvoorwaarden aan de ontwikkeling van het bedrijf en de overtuigingen van de bestuurder, zijn een belangrijk startpunt om een bestuurder op inhoudelijke gronden te overtuigen.

Charisma; een krachtige OR

Een laatste machtsbron die zeker meespeelt tijdens de onderhandelingen, is de persoonlijke uitstraling. Noem het charisma of charme. Je uitstraling is belangrijk, de uitstraling van de hele OR tijdens de onderhandelingen is belangrijk. Meestal hebben bestuurders hierin een voorsprong. Zij zitten in een positie waarin zij gewend zijn op de voorgrond te treden, het woord te voeren, kracht uit te stralen. Als OR kun je dit versterken door mensen naar voren te schuiven die het onderhandelingsspel in de vingers hebben en waarvan je weet dat de bestuurder haar serieus neemt.

Het spel spelen

Als OR helpt het als je bewust bent van je doelen, van je machtsbronnen en deze ook durft in te zetten. Zonder te aarzelen, met humor en volharding. Bij het spelen met macht hoort dat je een machtsbasis creëert, maar ook dat je de machtsmiddelen inzet als het nodig is en dat je je hand niet overspeelt. Het op een rij zetten van je machtsmiddelen en weten hoe je kunt en wilt escaleren, helpt daarbij.

Bluffen en dreigen moet je alleen doen als je ook daadwerkelijk de machtsmiddelen durft te gebruiken. Inzetten van machtsmiddelen is niet iets vies, het hoort er gewoon bij. En als je dat beseft en beseft en respecteert dat de bestuurder ook belangen vertegenwoordigd, en ook zijn macht inzet, dan is onderhandelen leuk om te doen.

Geschreven door Pieter Kas, organisatieadviseur & coach SBI Formaat